Op zoek naar de nieuwe mens in het werk van Olga Tokarczuk

Welkom in het Antropoceen, lezen we boven onheilspellende nieuwsberichten. Dat de mens is geëvolueerd tot de primaire geo-kracht is bepaald een verdrietig inzicht. Je hoeft geen klimaatklever te zijn om diep verontrust te raken van de huidige ineenstorting van ecosystemen en klimaat; sommigen spreken dan ook liever van het ‘Misantropoceen’. Tijd om ons – als mens – te herdenken, om nieuwe relaties met onze leefomgeving aan te gaan. Waar anders te beginnen dan daar waar de verbeelding aan de macht is: de literatuur? Vanmiddag gaan we te rade bij Nobelprijswinnaar Olga Tokarczuk, die in de onlangs vertaalde bundel De tedere verteller schrijft: ‘De wereld [is] gemaakt van woorden. Daarom is hoe we over de wereld nadenken, maar ook hoe we erover vertellen, van het grootste belang.’

De wereld zoals we haar kenden lijkt in toenemend tempo te verdwijnen. De huidige klimaatcrisis, biodiversiteitsverlies, massa-extinctie; de omvang van menig dringend probleem is voor de mens nauwelijks te bevatten, ondanks – of misschien wel juist vanwege – zijn ontegenzeggelijke verantwoordelijkheid voor deze catastrofen. Van minder zou je moedeloos, om niet te zeggen misantropisch raken. Maar met dergelijk defaitisme zijn we niet geholpen. Het is tijd om ons als mensen te herdenken, richting een nieuwe antropos. Eentje die zich verbonden weet met zijn leefruimte en mede-aardbewoners en daarnaar handelt. Hoe deze antropos te verbeelden?

Tijdens dit programma wenden wij ons tot het werk van de Poolse schrijver en Nobelprijswinnaar Olga Tokarczuk, in het bijzonder het onlangs in het Nederlands verschenen De tedere verteller (De Geus). Kenners en liefhebbers van Tokarczuk verkennen ‘de mens’ in haar oeuvre. Zowel die oude antropos als dat o zo welkome nieuwe schepsel. De bijeenkomst wordt afgesloten met een mini-leesclub rond Tokarczuks essay ‘Oefening in vreemdheid’, nu al te lezen op athenaeum.nl. Het publiek is van harte uitgenodigd om mee te lezen en praten.

Dit programma is het publieke verlengstuk van de driedaagse Critical Misanthropy Conference, die plaatshad op 25, 26 en 27 januari aan de Universiteit van Amsterdam. Voor meer informatie, zie hier.

Over de sprekers

Maartje Smits is ecofeminist en dichter in beeld en taal. Haar bundels Als je een meisje bent en Hoe ik een bos begon in mijn badkamer verschenen bij de Harmonie; ze publiceerde onder andere in De Helling, De Gids en De Groene Amsterdammer. Daarnaast is ze hobby-imker in haar woonplaats Amsterdam-Noord. Zij werkt momenteel aan een roman over bijen en moederschap.

Mirjam van Hengel publiceerde in 2014 Hoe mooi alles over Leo en Tineke Vroman en in 2018 de biografie van Remco Campert, Een knipperend ogenblik. In 2022 verscheen de biografie van Dola de Jong van haar hand: Dola. Over haar schrijverschap en de hele mikmak. Van Hengel schrijft voor verschillende kranten, maakt literaire programma’s en werkte voorheen als redacteur bij uitgeverij Querido en bij uitgeverij Van Oorschot.

Guido van Hengel is schrijver en historicus. Zijn laatste boek Roedel (2021) verscheen bij Van Oorschot en stond op de longlist van de Libris Geschiedenisprijs 2021. Het vorige boek, De zieners. Toekomstvisioenen uit een verloren Europa (Ambo|Anthos 2018), is vorig jaar verschenen in een Servische en Kroatische vertaling. Van Hengel is gespecialiseerd in Europa als idee en constructie, de cultuur van de Balkan, en de Eerste Wereldoorlog. Hij promoveerde in 2016 aan de Rijksuniversiteit Groningen en werkt momenteel als docent essayistiek bij de schrijversvakschool Amsterdam.

Eva Peek (moderator) is redacteur Boeken bij NRC en redacteur bij de Nederlandse Boekengids. Ze behaalde haar bachelors Literatuurwetenschap en Russisch aan de Universiteit van Amsterdam en studeerde Geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Ze studeerde en werkte in Sint-Petersburg, Parijs, Berlijn en Kiev.