De dertiende Jacob van Lenneplezing

De ontdekking van Insulinde: op reis in Nederlands-Indië in de negentiende eeuw

Het ‘prachtig ryk van Insulinde dat zich daar slingert om den evenaar, als een gordel van smaragd’. Met die woorden verheerlijkte Multatuli Nederlands-Indië in zijn Max Havelaar (1860). Vanaf de vroege negentiende eeuw trokken allerhande reizigers eropuit om het ‘moederland’ te informeren over het koloniale project. In de Jacob van Lenneplezing van dit jaar onderzoekt Rick Honings de indrukken en ervaringen die in hun reisverhalen zijn terug te vinden.

In de vroege negentiende eeuw, na de ondergang van de VOC, werd Indië voor het eerst een echte kolonie van Nederland. Vanaf dat moment gingen allerlei soorten reizigers op pad om de binnenlanden van Java, Sumatra en de ‘buitengewesten’ te verkennen: natuuronderzoekers, predikanten, zendelingen, taalgeleerden, ambtenaren, militairen en gelukszoekers, en later ook vrouwen en toeristen. Zij schreven volop reisverhalen om het ‘moederland’ te informeren over het koloniale project. Hoe reisden ze in die periode in Indië?

In deze lezing volgen we drie negentiende-eeuwers op hun reis door de kolonie. De natuuronderzoeker Caspar Georg Carl Reinwardt was een van de eersten die na het Engels Tussenbestuur in 1816 de Indonesische archipel verkende. De Oostenrijkse wereldreiziger Ida Pfeiffer begaf zich met gevaar voor eigen leven tussen de ‘koppensnellers’ op Borneo. En de sigarenfabrikant en schrijver Justus van Maurik bezocht Java als een vroege toerist. Welke woorden gebruikten ze om uiting te geven aan hun ervaring van de tropen? Hoe presenteerden ze zichzelf in hun werk? En wat zeggen de publicaties van deze negentiende-eeuwers over hun manier van denken?

Over de sprekers

Rick Honings is neerlandicus en Scaliger-hoogleraar aan het Leiden University Centre for the Arts in Society. Met Peter van Zonneveld schreef hij een biografie van de dichter Willem Bilderdijk: De gefnuikte arend (2013). Daarnaast publiceerde hij onder meer de monografieën De dichter als idool. Literaire roem in de negentiende eeuw (2016) en Romantici en revolutionairen. Literatuur en schrijverschap in Nederland in de 18de en 19de eeuw (2019, met Lotte Jensen).

Lotte Jensen is hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze is voorzitter van de Werkgroep De Moderne Tijd en publiceert over Nederlandse identiteitsvorming, literatuur en geschiedenis. Haar meest recente publicatie is: Wij en het water. Een Nederlandse geschiedenis.

Jan Rock (moderator) is universitair docent Nederlandse letterkunde bij de Universiteit van Amsterdam.