Romantische elementen in het hedendaagse populisme

Gevoelsnationalisme

Nationalisme is springlevend. Het uit zich niet alleen als partijpolitieke doctrine maar ook als een cultureel wij-gevoel dat politieke keuzes inspireert. Dat culturele gevoelsnationalisme lijkt ongrijpbaar of triviaal, maar zijn wijdvertakte wortels en uitingen zijn in kaart gebracht. De huidige, wereldwijde verspreiding van Romantisch Nationalisme word besproken aan de hand van voorbeelden uit West-Europa, Hongarije, India, Rusland en Turkije.

Overal ter wereld lijkt het nationalisme, thans in zijn populistische variant, krachtiger dan bijna iedere andere politieke ideologie. Het Amerika van Trump, het Rusland van Poetin, het Engeland van Brexit, het India van Modi: overal wordt de “eigen” cultuur in het geweer gebracht tegen het buitenland en tegen het kosmopolitische intellectuelendom; de internationale verdragen en samenwerkingsverbanden van de twintigste eeuw staan zwaar onder druk. Ook oorlogsgeweld wordt steeds minder geschuwd en steevast gerechtvaardigd met een beroep op het nationale voortbestaan. Een verklaring louter vanuit socio-economische omstandigheden lijkt voor de wijde verspreiding van dit hernieuwde nationalisme, dat ook de partijprogramma’s van rechtse oppositiepartijen in West-Europa voedt, nauwelijks afdoende.

Kennelijk oefent de retoriek en het repertoire van de eigen, authentieke en bedreigde cultuur en tradities een grote, niet aflatende aantrekkingskracht uit. Dat repertoire en die retoriek hebben een lange traditie. Het gevoelsmatig-culturele, “romantische” nationalisme is in kaart gebracht in zijn negentiende-eeuwse Europese oorsprong en verspreiding; maar hoe heeft het, na de wereldoorlogen en dictaturen van de twintigste eeuw, zijn oude allure herwonnen en bevestigd, niet alleen in Europese landen maar ook daarbuiten? Daarover gaat een panel experts in discussie, naar aanleiding van de nieuwe editie van de roemruchte Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe (“ERNiE”).

Over de sprekers

Joep Leerssen is literatuurhistoricus en emeritus hoogleraar Europese Studies aan de UvA. Hij is een internationaal erkende autoriteit op het gebied van nationale identiteitsvorming en Spinoza-laureaat. Leerssen is de auteur van onder meer National Thought in Europe (3e ed. 2018) en De Bronnen van het Vaderland (3e ed. 2015) en hoofdredacteur van de Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe (2e ed. 2022).

Michel Krielaars studeerde geschiedenis, Ruslandkunde en Russisch aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 2012 is hij chef Boeken bij NRC Handelsblad, waarvoor hij tussen 2007 en 2012 correspondent was in Rusland. Na zijn terugkeer uit Moskou schreef hij over zijn ervaringen Het brilletje van Tsjechov  waarmee hij in 2015 de Bob den Uylprijs won. In 2017 verscheen Alles voor het moederland, over  de joodse schrijvers Isaac Babel en Vasili Grossman. Zijn laatste boek De klank van de Heilstaat (2021) gaat over musici in de tijd van Stalin. Samen met zijn vrouw Henriette Schenk geeft hij regelmatig muzikaal-literaire voorstellingen.

Krisztina Lajosi is cultuurhistoricus en als universitair docent moderne Europese cultuur verbonden aan de afdeling Europese Studies van de UvA. Haar onderzoeksgebied is (trans)nationalisme, met een speciale focus op het snijvlak van cultuur, geschiedenis, media en politiek gedachtegoed.

Enno Maessen doceert geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoeksinteresses bevinden zich op het snijvlak van stadsgeschiedenis, het moderne Turkije, het oostelijke Middellandse Zeegebied, sociale bewegingen en de politiek van representatie in de tweede helft van de twintigste eeuw. Zijn boek Representing Modern Istanbul verscheen eerder dit jaar bij I.B. Tauris. Maessen is medeoprichter van het Turkije Studies Netwerk in de Lage Landen (TSN), een multidisciplinair academisch platform voor wetenschappers in Nederland en België die Turkije bestuderen.

Sudha Rajagopalan is universitair docent Oost-Europese studies aan de UvA en publiceert over culturele Sovjet-geschiedenis en haar transnationale verwikkeling in het Mondiale Zuiden. Ze doet ook onderzoek naar post-Sovjet-Russische digitale cultuur en schrijft over digitaal fandom, netwerksolidariteit en populaire herinneringspraktijken via Russische digitale media. Rajagopalan maakt deel uit van de werkgroep Cultures of World Socialism, is bestuurslid van het tijdschrift Digital Icons: Studies in Russian, Eurasian and Central European New Media en behoort tot de redactie van de serie European Studies. Ze cureert de Prajnya Archieven voor de visuele documentatie van vrouwen in het publieke leven in Zuid-Azië (India).

Gerelateerde programma’s
28 03 24
The Return of Paranoid Nationalism

“We are going to ensure that the Netherlands belong to the Dutch again,” promised a triumphant Geert Wilders after the unexpected PVV victory in the 2023 elections. It is tempting to dismiss such statements as an expression of gut feeling, of unthinking xenophobia. But the ideas expressed by Wilders are based on a coherent world view, an ideology. In this lecture, Annelien de Dijn will argue that this ideology can best be described as paranoid nationalism.

Datum
Donderdag 28 mrt 2024 20:00 uur
Locatie
SPUI25
17 04 24
Hoe de Nederlandse politiek de kunst van het conflict verloor
Waardenloze politiek

Het politieke midden heeft het belang van inhoudelijk politiek conflict verwaarloosd. Daardoor is het richtingloos, waardenloos en alternatiefloos geworden, stelt Tom van der Meer in zijn nieuwe boek. In dit programma gaat hij in gesprek over hoe onze democratie klem is geraakt tussen technocratie en populisme. Kunnen de middenpartijen zich nog bevrijden uit deze crisis?

Datum
Woensdag 17 apr 2024 17:00 uur
Locatie
SPUI25
03 06 24
De Rapaille Partij: de wonderlijke geschiedenis van een politiek randverschijnsel

Het provocerende optreden van de verschillende Rapaille Partijen in het interbellum vormt een uniek verschijnsel in de Nederlandse politieke geschiedenis. Op basis van uitvoerig bronnenonderzoek beschrijft Robin te Slaa in zijn nieuwe boek de rumoerige geschiedenis van de oorspronkelijke Rapaille Partij en haar navolgers. Hij onderzoekt de uiteenlopende invloeden hierop, zoals anarchisme, dadaïsme, futurisme en fascisme. Vanavond gaat hij over zijn bevindingen in gesprek.

Datum
Maandag 3 jun 2024 20:00 uur
Locatie
SPUI25