Romantische elementen in het hedendaagse populisme

Gevoelsnationalisme

Nationalisme is springlevend. Het uit zich niet alleen als partijpolitieke doctrine maar ook als een cultureel wij-gevoel dat politieke keuzes inspireert. Dat culturele gevoelsnationalisme lijkt ongrijpbaar of triviaal, maar zijn wijdvertakte wortels en uitingen zijn in kaart gebracht. De huidige, wereldwijde verspreiding van Romantisch Nationalisme word besproken aan de hand van voorbeelden uit West-Europa, Hongarije, India, Rusland en Turkije.

Overal ter wereld lijkt het nationalisme, thans in zijn populistische variant, krachtiger dan bijna iedere andere politieke ideologie. Het Amerika van Trump, het Rusland van Poetin, het Engeland van Brexit, het India van Modi: overal wordt de “eigen” cultuur in het geweer gebracht tegen het buitenland en tegen het kosmopolitische intellectuelendom; de internationale verdragen en samenwerkingsverbanden van de twintigste eeuw staan zwaar onder druk. Ook oorlogsgeweld wordt steeds minder geschuwd en steevast gerechtvaardigd met een beroep op het nationale voortbestaan. Een verklaring louter vanuit socio-economische omstandigheden lijkt voor de wijde verspreiding van dit hernieuwde nationalisme, dat ook de partijprogramma’s van rechtse oppositiepartijen in West-Europa voedt, nauwelijks afdoende.

Kennelijk oefent de retoriek en het repertoire van de eigen, authentieke en bedreigde cultuur en tradities een grote, niet aflatende aantrekkingskracht uit. Dat repertoire en die retoriek hebben een lange traditie. Het gevoelsmatig-culturele, “romantische” nationalisme is in kaart gebracht in zijn negentiende-eeuwse Europese oorsprong en verspreiding; maar hoe heeft het, na de wereldoorlogen en dictaturen van de twintigste eeuw, zijn oude allure herwonnen en bevestigd, niet alleen in Europese landen maar ook daarbuiten? Daarover gaat een panel experts in discussie, naar aanleiding van de nieuwe editie van de roemruchte Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe (“ERNiE”).

Over de sprekers

Joep Leerssen is literatuurhistoricus en emeritus hoogleraar Europese Studies aan de UvA. Hij is een internationaal erkende autoriteit op het gebied van nationale identiteitsvorming en Spinoza-laureaat. Leerssen is de auteur van onder meer National Thought in Europe (3e ed. 2018) en De Bronnen van het Vaderland (3e ed. 2015) en hoofdredacteur van de Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe (2e ed. 2022).

Michel Krielaars studeerde geschiedenis, Ruslandkunde en Russisch aan de Universiteit van Amsterdam. Sinds 2012 is hij chef Boeken bij NRC Handelsblad, waarvoor hij tussen 2007 en 2012 correspondent was in Rusland. Na zijn terugkeer uit Moskou schreef hij over zijn ervaringen Het brilletje van Tsjechov  waarmee hij in 2015 de Bob den Uylprijs won. In 2017 verscheen Alles voor het moederland, over  de joodse schrijvers Isaac Babel en Vasili Grossman. Zijn laatste boek De klank van de Heilstaat (2021) gaat over musici in de tijd van Stalin. Samen met zijn vrouw Henriette Schenk geeft hij regelmatig muzikaal-literaire voorstellingen.

Krisztina Lajosi is cultuurhistoricus en als universitair docent moderne Europese cultuur verbonden aan de afdeling Europese Studies van de UvA. Haar onderzoeksgebied is (trans)nationalisme, met een speciale focus op het snijvlak van cultuur, geschiedenis, media en politiek gedachtegoed.

Enno Maessen doceert geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoeksinteresses bevinden zich op het snijvlak van stadsgeschiedenis, het moderne Turkije, het oostelijke Middellandse Zeegebied, sociale bewegingen en de politiek van representatie in de tweede helft van de twintigste eeuw. Zijn boek Representing Modern Istanbul verscheen eerder dit jaar bij I.B. Tauris. Maessen is medeoprichter van het Turkije Studies Netwerk in de Lage Landen (TSN), een multidisciplinair academisch platform voor wetenschappers in Nederland en België die Turkije bestuderen.

Sudha Rajagopalan is universitair docent Oost-Europese studies aan de UvA en publiceert over culturele Sovjet-geschiedenis en haar transnationale verwikkeling in het Mondiale Zuiden. Ze doet ook onderzoek naar post-Sovjet-Russische digitale cultuur en schrijft over digitaal fandom, netwerksolidariteit en populaire herinneringspraktijken via Russische digitale media. Rajagopalan maakt deel uit van de werkgroep Cultures of World Socialism, is bestuurslid van het tijdschrift Digital Icons: Studies in Russian, Eurasian and Central European New Media en behoort tot de redactie van de serie European Studies. Ze cureert de Prajnya Archieven voor de visuele documentatie van vrouwen in het publieke leven in Zuid-Azië (India).

Gerelateerde programma’s
22 03 23
Boekpresentatie Een jager in het woud
De Frans-Duitse as van verleden naar toekomst

Na Brexit, de oorlog in Oekraïne en de Duitse Zeitenwende richt het oog zich opnieuw op de Frans-Duitse as. Kan die nog richting geven aan de toekomst van Europa en is de kloof uit hun gezamenlijk verleden definitief overbrugd? Maarten Doormans nieuwe boek Een jager in het woud is een historische röntgenfoto van de manier waarop Frankrijk en Duitsland elkaar bezien. Hij gaat hierover in gesprek met Margot Dijkgraaf, Tom de Bruijn en Joep Leerssen. Moderatie: Ton Nijhuis.

Datum
Woensdag 22 mrt 2023 17:00 – 18:30
Locatie
SPUI25
20 03 23
Over de rol van conflict in de democratie
Tegen/stellingen

Hoe organiseer je politiek conflict? Het is een van de belangrijkste vragen in een goed functionerende democratie. Onder invloed van neoliberaal gedachtegoed en beleid zijn politieke verschillen de afgelopen decennia afgevlakt. Als gevolg worden tegenstellingen vooral kunstmatig gecreëerd om kiezers te mobiliseren en tegen elkaar af te zetten. Een panel van journalisten, schrijvers, wetenschappers en activisten onderzoekt deze gevaarlijke impasse en hoe haar te overstijgen.

Datum
Maandag 20 mrt 2023 20:00 – 21:30
Locatie
SPUI25
18 04 23
Europa tussen kosmopolitisme en nationaal conservatisme

Europa in de eenentwintigste eeuw lijkt verdeeld tussen kosmopolieten aan de ene kant, en nationaal conservatieven aan de andere kant. Het nieuwe boek Europe against Revolution (Oxford University Press 2023) van Matthijs Lok laat zien dat conservatieven in het verleden juist geen nationalisten waren maar Europeanen die zich lieten inspireren door de Verlichting. Lok gaat in gesprek met historici en journalisten over de conclusies en de actualiteit van zijn boek.

Datum
Dinsdag 18 apr 2023 20:00 – 21:30
Locatie
SPUI25