De integrale staat. Kritiek van de samenhang

In politiek en bestuur lijkt samenhang een universele waarde te zijn: het geheel is meer dan de som der delen, en daarin heeft alles en iedereen een plaats. Gelijkheid en gelijkwaardigheid zijn onlosmakelijk verbonden. Volgens Paul Frissen is deze stelling niet alleen theoretisch problematisch, maar ook politiek gevaarlijk. In zijn nieuwe boek De integrale staat bekritiseert hij het verlangen naar samenhang dat alomtegenwoordig is in de theorieën en praktijken van de staat. Hij gaat hierover in gesprek met collega-bestuurskundigen en (ervarings)deskundigen uit journalistiek en politiek.

Volgens emeritus hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen leggen beleidsmakers al decennialang een integrale visie op aan een gefragmenteerde wereld: met systemen en modellen en via transities. De actuele nadruk op diversiteit lijkt juist het verschil te beschermen. Maar de diversiteit moet ook inclusief zijn. Dat is opnieuw een verhuld verlangen naar samenhang, stelt Frissen in De integrale staat. Als al het gelijke wordt ingesloten, wordt het niet-gelijke andere volgens hem uitgesloten. Het verlangen naar samenhang is dan de dictatuur van de meerderheid. In een democratische rechtstaat is de burger vrij om identiteiten te kiezen én te verlaten. Die staat kiest geen partij. En dus, betoogt Frissen, is die staat niet integraal. Vanavond bediscussieert hij zijn argumenten met onder meer bestuurskundige Pauline Meurs en journalist Marcel ten Hooven.

Over de sprekers

Paul Frissen is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag en emeritus hoogleraar bestuurskunde aan Tilburg University. Eerder publiceerde hij onder meer De staat van verschil (2007), De fatale staat (2013), Het geheim van de laatste staat (2016) en Staat en taboe (2018).

Pauline Meurs is lid van de Raad van Toezicht van de Universiteit van Amsterdam en voorzitter van de Raad van Toezicht van het Prins Bernard Cultuurfonds. Tot de zomer van 2022 was zij hoogleraar Bestuur van de Gezondheidszorg van Erasmus School of Health Policy & Management. Eerder was zij onder meer lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), lid van de Eerste Kamer voor de PvdA en voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS).

Marcel ten Hooven is journalist en vast medewerker van De Groene Amsterdammer. Hij is (co-)auteur van verschillende boeken, waaronder het recent verschenen De ontmanteling van de democratie. Hoe de kunst van het samenleven verstoord raakt – en wat eraan te doen (De Arbeiderspers). Ten Hooven is winnaar van de Vondelingprijs voor politieke journalistiek.

Saniye Çelik is gepromoveerd op diversiteit in publieke organisaties aan de Universiteit Leiden. Zij is opleider aan dezelfde universiteit en aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Ze doet onderzoek naar diversiteitsvraagstukken en inclusief leiderschap in haar rol als lector Diversiteit & Inclusie bij de Hogeschool Leiden. Çelik heeft ruim dertig jaar werkervaring bij de overheid, waarvan zeventien jaar bij de politie en veertien jaar bij het ministerie van BZK. Ze heeft de Inclusiescan ontwikkeld voor individuen, teams en organisaties.

Tamar de Waal (moderator) is rechtsfilosoof, universitair docent en directeur van de Amsterdam Honours College of Law aan de Amsterdam Law School (Universiteit van Amsterdam). Daarnaast is ze voorzitter van Stichting Civic en columnist voor De Groene Amsterdammer. In juni 2021 verscheen haar boek Integration Requirements for Immigrants in Europe (Hart Publishing, Bloomsbury). Voor haar proefschrift Conditional Belonging (2017) won zij in 2019 de tweejaarlijkse VWR-dissertatieprijs voor de beste dissertatie in de rechtsfilosofie in Nederland en België.