Verder denken met René Gude (1957-2015)

Kritisch optimisme

‘Een kritisch optimist beschouwt de wereld niet als minimum (een totale chaos) en ook niet als maximum (een paradijs).’ Aldus René Gude, voormalig Denker des Vaderlands. Vanavond staan we stil bij zijn ‘kritisch optimisme’. Hoe staat het met het voorlopig optimum van de wereld? Een gesprek met schrijver Marc van Dijk, filosoof en Eerste Kamerlid Daan Roovers en filosoof en activist Harriët Bergman. Moderatie: Florian Jacobs.

Deze maart is het tien jaar geleden dat voormalig Denker des Vaderlands René Gude heenging. Een van de ideeën die hij als filosoof ontwikkelde was het ‘kritisch optimisme’. Hierover zei hij zelf: ‘De wereld is op ieder willekeurig moment een voorlopig optimum: de best haalbare verhouding van kloterigheid en verrukking. Maar niets weerhoudt ons ervan om ons een voorstelling te vormen van een gunstiger verhouding en ervoor te ijveren dat die werkelijkheid wordt. Wij stellen ons gewoon een net iets beter optimum voor en richten ons doen en laten daarop in.’ Samen met schrijvers en filosofen Marc van Dijk, Daan Roovers, Harriët Bergman en Florian Jacobs herbezien we dit begrip. Wat betekent ‘kritisch optimisme’ – voor René, en voor ons anno 2025?

Over de sprekers

Marc van Dijk is filosofisch journalist, schrijver en kunstenaar. Hij publiceerde zes boeken, zoals Het wonder van betekenis (2021) met ethicus Paul van Tongeren. Ook schreef hij de biografie van theoloog en dichter Huub Oosterhuis, waarvoor hij in 2024 de publieksprijs voor het beste religieuze of spirituele boek won. Momenteel werkt hij aan een boek over optimisme, waarin de invloed van Gude zal doorklinken.

Daan Roovers is filosoof en Eerste Kamerlid voor de Groenlinks-PvdA-fractie. Van 2019 tot 2021 was ze Denker des Vaderlands. Van haar hand verscheen onder meer Mensen maken. Opvoeden in een tijd waarin niets meer zeker is (2017) en, samen met René Gude, Kleine geschiedenis van de filosofie (2010).

Harriët Bergman is filosoof en activist. Onlangs promoveerde zij aan de Universiteit van Antwerpen op een onderzoek naar politieke emoties, klimaatrechtvaardigheid en activisme. Ze schreef het voorwoord van de Nederlandse vertaling van Andreas Malms How to Blow Up a Pipeline en publiceert regelmatig in Hard//Hoofd en Jacobin. Daarnaast geeft ze actie- en mediatraining aan activistische groepen en NGO’s met Stroomversnellers (NL) en TRACTIE (BE).

Florian Jacobs (moderator) is schrijver (Blijven is nergens, Boom 2022), filosoof en uitgever (ISVW Uitgevers).