Het oorlogsjaar 1944

Verstoorde verwachtingen

‘Verstoorde verwachtingen’, zo luidt de ondertitel van het vijfde deel over het jaar 1944 in de NIOD-reeks ‘Leven in bezet Nederland’. Eén van die verwachtingen was een snelle en moeiteloze bevrijding van Nederland. Maar het liep anders. Op Dolle Dinsdag was al te vroeg gejuicht en ook met de ‘Operatie Market Garden’, die op 17 september (precies 75 jaar geleden) van start ging, kwam het er niet van. In dit programma onderzoeken Jan van Oudheusden, Erik Schumacher, Peter Romijn en René Kok wat er mis ging in die septembermaand van 1944.

Het Duitse leger sloeg in september 1944 het geallieerde offensief af en de daaropvolgende weken werd alleen Zuid-Nederland bevrijd. Van een echte bevrijding was evenwel geen sprake. De vreugde en opluchting maakten spoedig plaats voor zorgen. Het Zuiden bleef nog maanden frontgebied. Van de gehoopte terugkeer naar normale verhoudingen was geen sprake. Meer nog dan voorheen werd het leven bepaald door beperkingen en tekorten, door onzekerheid en gevaar. In het nog bezette deel van Nederland overheersten teleurstelling en neerslachtigheid. De hoopvolle stemming was totaal omgeslagen. De leefomstandigheden verslechterden snel. Er was sprake van een groot voedselgebrek en er was nauwelijks nog brandstof. Daarnaast ging de Duitse bezetter zich, met de dreiging van de nederlaag voor ogen, steeds meer te buiten aan daden van terreur en geweld. Nederland was door het oorlogsverloop een gescheiden land geworden: het bevrijde Zuiden dat ondanks de bevrijding geen vrede kende, en de nog altijd bezette provincies boven de grote rivieren.

Over de sprekers

Jan van Oudheusden was tot zijn pensionering in 2014 provinciaal historicus van Noord-Brabant. Als deskundige bij uitstek laat hij zijn licht schijnen over Operatie Market Garden, de bevrijding van Zuid-Nederland en de overgangstijd in het bevrijde Zuiden. In 2014 publiceerde hij het boek Noord-Brabant ‘40-‘45.

Erik Schumacher is historicus en journalist. Hij was als onderzoeker verbonden aan het NIOD en schreef voor verschillende tijdschriften en kranten. Eerder schreef hij het boek 1942. Oorlog op alle fronten. In 2016 verscheen van hem het boek Mau en Gerty. Een Joodse liefdegeschiedenis tussen volksverhuizingen en wereldoorlogen. In dit programma richt hij zich op de eerste helft van bezet Nederland en de laatste maanden van 1944 van het dan nog bezette deel van Nederland.

Peter Romijn is hoofd Onderzoek van het NIOD en hoogleraar geschiedenis aan de UvA. Hij interesseert zich al vele jaren voor de geschiedenis van regimewisselingen en zal het jaar 1944 vanuit dat perspectief bespreken, met als punt van vertrek het fascinerende deel 10 van het geschiedwerk van Loe de Jong Het laatste jaar.

René Kok (moderator) is beeldonderzoeker bij het NIOD.