Specialistenlezing Taalwetenschap

Communicatie tussen en met (niet-menselijke) dieren

Taalkundigen doen meestal onderzoek naar grammaticale en sociale aspecten van mensentaal. Recente inzichten in de sociale wetenschappen laten echter zien dat het tijd wordt om de agentiviteit en individualiteit van niet-menselijke dieren serieus te nemen en onze relatie tot niet-menselijke dieren te heroverwegen. Tijd om dat binnen de taalkunde ook te doen.

In plaats van ons af te vragen of dieren taal hebben zoals mensen (denk aan het onderzoek naar gebarentaal bij gorilla’s en chimpansees of verwerving en neurocognitieve van zang bij zangvogels) moeten we hun communicatie serieus onderzoeken. Als taalkundigen vragen we ons af hoe die niet-menselijke communicatie werkt. Of je hier dan ook van taal of grammatica kunt spreken is een moeilijke vraag.

In dit programma kijken we met de ogen van een taalkundige naar communicerende koeien en katten, waardoor we door deze open blik kunnen achterhalen of er iets van een grammatica in te ontdekken valt. We laten zien dat bij dieren, zoals koeien en katten, het lichaam en de omgeving een belangrijke rol spelen in de communicatie. Deze avond tonen we hoe een koe door haar lichaam, stem en omgeving een interactie kan openen met een mens, een ‘vraag’ kan stellen aan een mens en om ‘hulp’ kan vragen aan een mens. We laten ook zien dat katten via lichaam, stem en omgeving een gesprek kunnen openen om de mens via referentialiteit te wijzen op datgene dat ze graag wil hebben (voedsel, toegang tot een andere ruimte). De ‘animal turn’ in de taalkunde levert niet alleen op dat wij op een andere manier gaan aankijken tegen onze mededieren, het laat ook zien dat taalkundig en communicatief onderzoek zich niet beperkt tot vocalisaties, maar lichamelijke en omgevingselementen zou moeten toevoegen in haar analyses om tot een volledige beschrijving en analyse te komen van interactionele patronen tussen (niet-)menselijke dieren.

Over de sprekers

Marjo van Koppen is hoogleraar variatielinguistiek van het Nederlands bij het departement Talen, Literatuur en Communicatie en de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur in Utrecht. Naast het recente onderzoek naar niet-menselijke communicatie richt haar onderzoek zich vooral op de taalkunde van het Nederlands. Zij is geïnteresseerd in de syntactische variatie binnen het Nederlands: de zinsbouw van Nederlandse dialecten en oudere fasen van het Nederlands. Zij bekijkt die varianten vanuit een generatief taalkundig perspectief.

Leonie Cornips is werkzaam als taalkundig onderzoeker bij het Meertens Instituut en als Bijzonder Hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht. Zij is van huis uit taalkundige, sociolinguïst en gespecialiseerd in onderzoek naar vormen van nieuw Nederlands. Bovendien verricht zij onderzoek naar hoe jonge kinderen het Nederlands als hun eerste en tweede taal verwerven, en onderzoekt zij aspecten van taalcultuur (vooral in Limburg). Haar nieuwste onderzoek richt zich op dierentaal, vooral hoe koeien met elkaar en met mensen communiceren.

Gerelateerde programma’s
25 09 25
Toegang tot het recht begint aan de rechtenfaculteiten

Als er geen advocaten meer zijn die burgers bij de rechter of tegen de overheid bijstaan, bestaat onze democratische rechtsstaat alleen nog op papier. Die situatie lijkt meer en meer reëel te worden, doordat er steeds minder sociaal advocaten zijn. Dit terwijl bijna 40% van de bevolking van hun rechtsbijstand afhankelijk is. Is het aan universiteiten om te bevorderen dat rechtenstudenten gaan werken als sociaal advocaat?

Datum
Donderdag 25 sep 2025 17:00 uur
Locatie
SPUI25
26 03 25
Psychische (on)gezondheid in het publieke debat
Het lijden verleerd?

De afgelopen jaren halen psychiaters, psychologen en filosofen regelmatig de krant met ferme uitspraken over de mentale weerbaarheid van de gemiddelde burger. Volgens hen zouden we geen onderscheid meer kunnen maken tussen lijden dat bij het leven hoort en ‘echte’ psychische stoornissen. Hoe terecht is die kritiek? En wat doet dat met mensen die worstelen met hun psychische kwetsbaarheid? Naar aanleiding van haar nieuwe boek Mijn bange ik gaat Regine Dugardyn in gesprek.    

Datum
Woensdag 26 mrt 2025 17:00 uur
Locatie
SPUI25
17 03 25
Reality check? Duitsland, de NAVO en de nieuwe trans-Atlantische relaties

**er is een technische storing met de livestream, er wordt gezocht naar een oplossing**

De terugkeer van Donald Trump naar het Witte Huis heeft Europa in crisis gebracht, met twijfels over Amerikaanse militaire steun en gedeelde waarden. Europa moet zich herpositioneren, met Duitsland mogelijk in een leidende rol. In deze live-editie van de podcast De Atlantische Blik spreken Anna van Zoest, Ton Nijhuis en Maarten Muns over de NAVO, Europese defensie en de Duits-Amerikaanse band.

Datum
Maandag 17 mrt 2025 17:00 uur
Locatie
SPUI25