Specialistenlezing Taalwetenschap

Communicatie tussen en met (niet-menselijke) dieren

Taalkundigen doen meestal onderzoek naar grammaticale en sociale aspecten van mensentaal. Recente inzichten in de sociale wetenschappen laten echter zien dat het tijd wordt om de agentiviteit en individualiteit van niet-menselijke dieren serieus te nemen en onze relatie tot niet-menselijke dieren te heroverwegen. Tijd om dat binnen de taalkunde ook te doen.

In plaats van ons af te vragen of dieren taal hebben zoals mensen (denk aan het onderzoek naar gebarentaal bij gorilla’s en chimpansees of verwerving en neurocognitieve van zang bij zangvogels) moeten we hun communicatie serieus onderzoeken. Als taalkundigen vragen we ons af hoe die niet-menselijke communicatie werkt. Of je hier dan ook van taal of grammatica kunt spreken is een moeilijke vraag.

In dit programma kijken we met de ogen van een taalkundige naar communicerende koeien en katten, waardoor we door deze open blik kunnen achterhalen of er iets van een grammatica in te ontdekken valt. We laten zien dat bij dieren, zoals koeien en katten, het lichaam en de omgeving een belangrijke rol spelen in de communicatie. Deze avond tonen we hoe een koe door haar lichaam, stem en omgeving een interactie kan openen met een mens, een ‘vraag’ kan stellen aan een mens en om ‘hulp’ kan vragen aan een mens. We laten ook zien dat katten via lichaam, stem en omgeving een gesprek kunnen openen om de mens via referentialiteit te wijzen op datgene dat ze graag wil hebben (voedsel, toegang tot een andere ruimte). De ‘animal turn’ in de taalkunde levert niet alleen op dat wij op een andere manier gaan aankijken tegen onze mededieren, het laat ook zien dat taalkundig en communicatief onderzoek zich niet beperkt tot vocalisaties, maar lichamelijke en omgevingselementen zou moeten toevoegen in haar analyses om tot een volledige beschrijving en analyse te komen van interactionele patronen tussen (niet-)menselijke dieren.

Over de sprekers

Marjo van Koppen is hoogleraar variatielinguistiek van het Nederlands bij het departement Talen, Literatuur en Communicatie en de afdeling Nederlandse Taal en Cultuur in Utrecht. Naast het recente onderzoek naar niet-menselijke communicatie richt haar onderzoek zich vooral op de taalkunde van het Nederlands. Zij is geïnteresseerd in de syntactische variatie binnen het Nederlands: de zinsbouw van Nederlandse dialecten en oudere fasen van het Nederlands. Zij bekijkt die varianten vanuit een generatief taalkundig perspectief.

Leonie Cornips is werkzaam als taalkundig onderzoeker bij het Meertens Instituut en als Bijzonder Hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht. Zij is van huis uit taalkundige, sociolinguïst en gespecialiseerd in onderzoek naar vormen van nieuw Nederlands. Bovendien verricht zij onderzoek naar hoe jonge kinderen het Nederlands als hun eerste en tweede taal verwerven, en onderzoekt zij aspecten van taalcultuur (vooral in Limburg). Haar nieuwste onderzoek richt zich op dierentaal, vooral hoe koeien met elkaar en met mensen communiceren.

Gerelateerde programma’s
04 11 25
Towards a common approach to Europe’s colonial past
European Integration and Co-Imperialism

Until recently, the former imperial nation states of Europe often regarded themselves as historically homogeneous nation states with a colonial past that was separate from their European continental history. Recent research shows that the European integration process was closely intertwined with modern imperialism and decolonization. Tonight, our speakers will discuss these new developments in historiography.  

Datum
Dinsdag 4 nov 2025 20:00 uur
Locatie
SPUI25
03 04 25
From World War II to Sudan, South Sudan, and Gaza
Hunger as a Weapon of War and Genocide

80 years after the ‘Hunger Winter killed an estimated 20,000 people in the western part of the Netherlands, the use of starvation is rising as a tool of war and genocide in global conflicts. Today, around 223 million people living in conflict-affected areas face starvation with devastating long-term consequences. Hunger extends beyond physical sustenance, encompassing moral, emotional, sensorial, and political dimensions. Taking World War II, contemporary Gaza, Sudan, and South Sudan as examples, our expert panel will explore the weaponisation of hunger in its historical, social, economic and political contexts. 

Datum
Donderdag 3 apr 2025 17:00 uur
Locatie
SPUI25
21 03 25
Opera Forward Festival
What Does National Identity Sound Like?

*Unfortunately we will not have a livestream for this program*

How can we comprehend the connection between politics and music? In what ways does ‘the canon’ shape national identity, and how do policies and grassroots movements influence this dynamic? By exploring the sounds of national identity, the Think Tank of the Opera Forward Festival 2025 presents its insights into the musical aspects of nationalism, focusing on the impact of canonization, politics, and identity.

Datum
Vrijdag 21 mrt 2025 17:00 uur
Locatie
SPUI25